แต่งกลอนให้สละสลวยด้วยคลังคำไวพจน์ฉบับสมบูรณ์ 50 คำ

ภาษาไทยของเรานั้นมีความงดงามและซับซ้อน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเชิงวรรณศิลป์ การแต่งบทกวีหรือที่เรารู้จักกันดีในชื่อ "กลอน" ถือเป็นยอดปรารถนาของนักเรียนหลาย ๆ คนที่ต้องการถ่ายทอดความคิดและความรู้สึกออกมาเป็นถ้อยคำที่ไพเราะจับใจ วรรณคดีไทยที่สืบทอดกันมาล้วนเต็มไปด้วยบทประพันธ์อันทรงคุณค่าที่แสดงถึงอัจฉริยภาพของกวีในอดีต วันนี้ ผมจะพานักเรียนทุกคนไปเจาะลึกเครื่องมือสำคัญที่จะช่วยให้การแต่งกลอนนั้น "สละสลวย" ยิ่งขึ้น นั่นก็คือ คำไวพจน์ พร้อมทั้งทำความเข้าใจพื้นฐานของการประพันธ์ในภาษาไทยให้ถ่องแท้มากยิ่งขึ้นครับ

ร้อยแก้ว กับ ร้อยกรอง: ทำความเข้าใจให้ชัดเจน

ก่อนจะเข้าสู่โลกของบทกลอน เราต้องเข้าใจรูปแบบการเขียนในภาษาไทยเสียก่อน ซึ่งแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ๆ ที่มีความแตกต่างกันอย่างสิ้นเชิง คือ

• ร้อยแก้ว (Prose): คือ การเขียนเรียงความไปตามปกติ ไม่มีการบังคับฉันทลักษณ์หรือสัมผัสคล้องจอง เป็นภาษาที่มุ่งเน้นความชัดเจนในการสื่อสารข้อเท็จจริง เรื่องราว หรือความคิดเห็น พบเห็นได้ทั่วไปในชีวิตประจำวัน เช่น บทความในหนังสือพิมพ์, เนื้อหาในตำราเรียน, นิทาน, เรื่องสั้น หรือนวนิยาย
• ร้อยกรอง (Verse): คือ ถ้อยคำที่นำมาร้อยเรียงกันอย่างมีแบบแผนอันงดงาม มีการกำหนดกฎเกณฑ์ที่เรียกว่า "ฉันทลักษณ์" ซึ่งบังคับทั้งจำนวนคำ, การสัมผัส, เสียงวรรณยุกต์ และอาจรวมถึงการใช้คำครุ-ลหุ (เสียงหนัก-เบา) ด้วย การประพันธ์ประเภทร้อยกรองมีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างความไพเราะ งดงาม เกิดจังหวะที่น่าฟังและจดจำง่าย ตัวอย่างของร้อยกรอง ได้แก่ กลอน (เช่น กลอนสุภาพ, กลอนสักวา), โคลง (เช่น โคลงสี่สุภาพ), ฉันท์, กาพย์ (เช่น กาพย์ยานี 11, กาพย์ฉบัง 16) และร่าย

การแต่งกลอนที่เรากำลังจะศึกษากันนี้ จัดอยู่ในประเภทร้อยกรอง ซึ่งหัวใจสำคัญที่ทำให้ร้อยกรองมีความพิเศษและแตกต่างจากร้อยแก้วก็คือการเลือกสรรถ้อยคำมาใช้อย่างประณีตนั่นเอง

คำไวพจน์คืออะไร และสำคัญต่อการแต่งกลอนอย่างไร

คำไวพจน์ (อ่านว่า ไว-พด) คือ คำที่มีความหมายเหมือนกันหรือคล้ายคลึงกัน แต่มีรูปเขียนและเสียงอ่านต่างกันไป หรือที่เรียกง่าย ๆ ว่า "คำพ้องความหมาย" เช่น คำว่า "ดวงจันทร์" อาจใช้คำว่า "แข" "ศศิธร" "รัชนีกร" หรือ "บุหลัน" แทนได้

ความสำคัญของคำไวพจน์ในการแต่งกลอนนั้นมีมหาศาล เพราะเป็นเครื่องมือชั้นดีของกวีที่ช่วยให้:

1. หลีกเลี่ยงการใช้คำซ้ำซาก: การใช้คำเดิม ๆ ในบทกลอนจะทำให้ขาดอรรถรสและไม่สละสลวย คำไวพจน์จึงเป็นตัวช่วยให้เรามีคลังคำศัพท์ที่หลากหลาย สามารถเลือกใช้ให้เหมาะสมกับบริบทและความรู้สึกที่ต้องการสื่อ
2. สร้างสัมผัสคล้องจองที่สมบูรณ์: ในการแต่งกลอน เราต้องหาคำมาสัมผัสกันตามข้อบังคับของฉันทลักษณ์ การรู้จักคำไวพจน์มาก ๆ จะทำให้เราหาคำมาลงตำแหน่งสัมผัสได้ง่ายขึ้นโดยที่ความหมายยังคงสอดคล้องกับเนื้อหาหลัก
3. เพิ่มความสละสลวยและชั้นเชิงทางวรรณศิลป์: คำไวพจน์หลายคำเป็นคำที่มาจากภาษาบาลี-สันสกฤต หรือเป็นคำไทยโบราณที่มีความงดงามทางภาษา การเลือกใช้คำเหล่านี้อย่างเหมาะสมจะช่วยยกระดับให้บทกลอนของเรามีความไพเราะ มีพลัง และน่าประทับใจยิ่งขึ้น

วิเคราะห์ตัวอย่างการใช้คำไวพจน์จากบทกวีชั้นครู

เพื่อให้เห็นภาพชัดเจนขึ้น เรามาดูตัวอย่างบทกวีจากวรรณคดีและบทอาขยานที่นักเรียนคุ้นเคยกันดี พร้อมทั้งวิเคราะห์การใช้คำศัพท์ไปพร้อม ๆ กันครับ

ตัวอย่างที่ 1: กาพย์ยานี 11 จากบทอาขยาน "วิชาเหมือนสินค้า"

วิชาเหมือนสินค้า
อันมีค่าอยู่เมืองไกล
ต้องยากลำบากไป
จึงจะได้สินค้ามา
จงตั้งเอากายเจ้า
เป็นสำเภาอันโสภา
ความเพียรเป็นโยธา
แขนซ้ายขวาเป็นเสาใบ

วิเคราะห์: บทอาขยานนี้เปรียบเทียบการหาความรู้กับการเดินทางค้าขายทางเรือ จะเห็นการเลือกใช้คำที่งดงาม เช่น "กาย" ซึ่งเป็นคำธรรมดา แต่เมื่อประกอบกับคำว่า "โสภา" (คำไวพจน์ของคำว่า สวย, งาม) ที่ใช้ขยายคำว่า "สำเภา" ก็ทำให้เกิดภาพเรือที่งดงามขึ้นมาในความคิดทันที แสดงให้เห็นว่า แม้คำธรรมดาก็สามารถนำมาใช้ร่วมกับคำไวพจน์เพื่อสร้างความสละสลวยได้

ตัวอย่างที่ 2: กลอนแปด จากเรื่อง พระอภัยมณี

แล้วสอนว่าอย่าไว้ใจมนุษย์
มันแสนสุดลึกล้ำเหลือกำหนด
ถึงเถาวัลย์พันเกี่ยวที่เลี้ยวลด
ก็ไม่คดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน

– พระฤๅษีสอนสุดสาคร, สุนทรภู่

วิเคราะห์: บทกลอนนี้เป็นตัวอย่างชั้นครูของการใช้คำง่าย ๆ แต่สื่อความหมายได้ลึกซึ้งกินใจและเป็นที่จดจำ มีการใช้สัมผัสในที่ไพเราะ เช่น สัมผัสอักษร "เลี้ยวลด" และสัมผัสสระ "สุด" กับ "มนุษย์" ซึ่งแสดงให้เห็นว่าหัวใจของกลอนที่ดีไม่ได้อยู่ที่การใช้คำยากเสมอไป แต่อยู่ที่ความคมคายในการสื่อความหมาย

ตัวอย่างที่ 3: กลอนแปด จากนิราศภูเขาทอง

ถึงหน้าวังดังหนึ่งใจจะขาด
คิดถึงบาทบพิตรอดิศร
โอ้ผ่านเกล้าผ่านกระหม่อมจอมราญรอน
ใจจะขาดรอน ๆ อยู่รอนรอน

– นิราศภูเขาทอง, สุนทรภู่

วิเคราะห์: ในที่นี้ สุนทรภู่รำพันถึงพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2) โดยใช้คำไวพจน์ของ "พระมหากษัตริย์" ถึงสองคำคือ "บพิตร" และ "จอมราญรอน" (หมายถึงผู้เป็นใหญ่ในการรบ) การเลือกใช้คำเหล่านี้ไม่เพียงแต่ถูกต้องตามความหมาย แต่ยังแสดงความเทิดทูนและให้ความรู้สึกที่ยิ่งใหญ่ สมพระเกียรติ ซึ่งการใช้คำธรรมดาว่า "กษัตริย์" อาจให้ความรู้สึกที่ทรงพลังได้ไม่เท่า

คลังคำไวพจน์ฉบับสมบูรณ์ 50 หมวดคำ

ต่อไปนี้คือรายการคำไวพจน์ 50 หมวด ที่ผมได้รวบรวมไว้ให้นักเรียนสามารถจดจำและนำไปปรับใช้ในการแต่งกลอนได้อย่างหลากหลาย ผมได้จัดหมวดหมู่เพื่อให้ง่ายต่อการค้นหาและนำไปใช้ครับ

หมวดธรรมชาติและจักรวาล

หมวดบุคคลและกลุ่มคน

หมวดสัตว์

หมวดสิ่งของและสถานที่

หมวดนามธรรมและลักษณะ

การรู้จักและเลือกใช้คำไวพจน์ได้อย่างเหมาะสม ไม่เพียงแต่จะทำให้บทกลอนของเราถูกต้องตามฉันทลักษณ์เท่านั้น แต่ยังเป็นการเติมเสน่ห์ทางภาษาที่ทำให้ผลงานของเรามีชีวิตชีวาและสละสลวยจับใจผู้อ่านอีกด้วย ขอให้นักเรียนทุกคนหมั่นฝึกฝน ท่องจำคำศัพท์ และที่สำคัญที่สุดคือ อ่านวรรณคดีและบทกวีให้มาก ๆ เพื่อซึมซับการใช้ภาษาจากกวีชั้นครู แล้วนำมาเป็นแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ผลงานของตนเองต่อไปครับ